หนังสือเรียนของคนไทยที่ปรากฎว่ามีใช้ในสมัยก่อนเท่าที่ปรากฎหลักฐานก็จะมีเรื่อง จินดามณี หรือ จินดามุณี อันแปลว่า แก้ววิเศษ แต่งโดยพระมหาราชครูกวีในสมัยสมเด็จ พระนารายณ์มหาราช ซึ่งหนังสือเรื่องจินดามณีนี้นับเป็นหนังสือเรียนเล่มแรกที่ใช้กันอยู่ในสมัยนั้น เนื้อหาภายในเป็นประเภท ร่าย ฉันท์ และร้อยกรองประเภทต่างๆ แบบแผนการเรียนในสมัยก่อนค่อนข้างยุ่งยาก เนื่องจากจะเน้นหนักไปในทางด้านกวีโดยเฉพาะ จึงมีผู้สันนิษฐานว่าอาจมีแบบเรียนเป็นคู่มือใช้อยู่ด้วย แต่ก็ไม่ปรากฏหลักฐาน

 หนังสือจินดามณีเป็นหนังสือที่มีมาแต่สมัยอยุธยา แต่ชื่อของหนังสือก็ยังเป็นที่ถกเถียงกันว่าเป็น “จินดามณี” หรือ “จินดามุนี” กล่าวกันว่า จินดามณีเป็นชื่อหนังสือเรื่องหนึ่งซึ่งมีอยู่ก่อน ส่วนจินดามุนีเป็นชื่อของหนังสืออีกเรื่องหนึ่ง หรืออาจกลับกันก็ได้ แต่ชื่อที่น่าจะถูกต้องที่สุดคือชื่อ จินดามณี เพราะเป็นชื่อของแก้วสารพัตรนึกอย่างหนึ่ง กล่าวกันว่าหากผู้ใดมีอยู่ในครอบครองนึกสิ่งใดจะได้สมหวังในสิ่งนั้น ดังนั้นหนังสือเล่มนี้อาจจะสื่อความหมายในเชิงว่า หากผู้ใดได้เรียนหนังสือเล่มนี้ก็จะรู้แตกฉานในอักษรศาสตร์ของไทยเสมือนได้มีแก้วสารพัดนึกอยู่ในมือ